مقدّمات و آداب مخصوص هر نماز

مقدّمات و آداب مخصوص هر نماز: الف) آداب نماز ظهر هنگامى که اذان ظهر را شنیدى، وضو مى گیرى و اگر بتوانى به مسجد رفته، نماز تحیّت مسجد را مى خوانى و پس از دخول وقت به این امور مى پردازى: ١ـ با تحقّق زوال، نخست این دعا را مى خوانى:

سُبْحٰانَ اللهِ وَلاٰ اِلـٰهَ اِلَّا اللهُ، وَالْحَمْدُ لِلهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ صٰاحِبَةً وَلاٰ وَلَداً،

منزّه است خدا و معبودى جز خدا نیست و ستایش خاصّ خدایى است که نگرفته همسرى و نه فرزندى

وَلَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِى الْمُلْکِ، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَکَبِّرْهُ تَکْبیراً.

و نیست برایش شریکى در فرمانروایى و نیست برایش سرپرستى از خوارى و به بزرگى او را تکبیر گوى.

در روایتى آمده است که امام باقر (علیه السلام) به یکى از یاران خود به نام محمّد بن مسلم فرمود: «بر این دعا محافظت کن، همچنان که از چشمهاى خود محافظت و مراقبت مى کنى». ۲ـ آدابى که در همه نمازها وارد شده است، به جاى مى آورى (که در آداب مشترک گذشت). ۳ـ نوافل ظهر را به جاى مى آورى که هشت رکعت است (هر دو رکعت به یک سلام). ۴ـ در دو رکعت اوّل نافله ظهر، بهتر است در رکعت اوّل سوره حمد و توحید و در رکعت دوم حمد و سوره «کافرون» را بخوانى و پس از نماز، سه بار تکبیر بگویى و همچنین تسبیحات حضرت زهرا (علیها السلام) را مى خوانى و مى گویى:

اَللّـٰهُمَّ اِنّى ضَعیفٌ فَقَوِّ فى رِضٰاکَ ضَعْفى، وَخُذْ اِلَى الْخَیْرِ بِنٰاصِیَتى،

خدایا من ناتوانم پس تقویت کن در خشنودى خود ناتوانى مرا و مهارم را بسوى کار خیر بکش

وَاجْعَلِ الْإیمٰانَ مُنْتَهىٰ رِضٰاىَ، وَبٰارِکْ لى فیمٰا قَسَمْتَ لى،

و ایمان را حد آخر خشنودى من در زندگى قرار ده و برکت ده برایم در آنچه روزیم کرده اى

وَبَلِّغْنى بِرَحْمَتِکَ کُلَّ الَّذى اَرْجُو مِنْکَ، وَاجْعَلْ لى وُدّاً وَسُرُوراً لِلْمُؤْمِنینَ، وَعَهْداً عِنْدَکَ.

و به رحمتت مرا به تمامى آنچه از تو امید دارم برسان و قرار ده برایم محبّت و شادمانى براى مؤمنان و پیمانى در پیش تو.

در دو رکعت بعدى نافله، همان اعمال را جز آن تکبیرات به جاى مى آورى و سپس برمى خیزى، دو رکعت دیگر، نافله ظهر، مى خوانى و تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام) و آن دعا را نیز پس از این چهار رکعت مى خوانى. دو رکعت آخر این نافله را میان اذان و اقامه به جاى مى آورى، یعنى براى نماز ظهر اذان مى گویى و سپس دو رکعتِ آخر از نوافل ظهر را به جاى مى آورى و آنگاه اقامه نماز را مى گویى. ۵ـ پس از گفتن اقامه مى گویى:

اَللّـٰهُمَّ رَبَّ هٰذِهِ الدَّعْوَةِ التّٰامَّةِ، وَالصَّلاٰةِ الْقٰآئِمَةِ،

خدایا اى پروردگار این دعوت تام و تمام و نماز برپا شده،

بَلِّغْ مُحَمَّداً صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ الدَّرَجَةَ وَالْوَسیلَةَ، وَالْفَضْلَ وَالْفَضیلَةَ،

برسان محمّد صلى اللّه علیه و آله را به درجه و وسیله و برترى و فضیلت

بِاللهِ اَسْتَفْتِحُ وَبِاللهِ اَسْتَنْجِحُ، وَبِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ اَتَوَجَّهُ،

بوسیله خداوند افتتاح نماز کنم و بوسیله خدا کامیابى جویم و به محمّد صلى اللّه علیه و آله رو کنم

اَللّـٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاجْعَلْنى بِهِمْ عِنْدَکَ وَجیهاً فِى الدُّنْیٰا وَالْأٰخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبینَ.

خدایا درود فرست بر محمّد و آل محمّد و قرارم ده به برکت ایشان در نزد خود از آبرومندان در دنیا و آخرت و از مقرّبان درگاهت.

۶ـ پس از آن به نماز ظهر مشغول مى شوى و آنچه را که در آداب مشترک گفته شد، مراعات مى کنى و حمد و سوره جز بسم اللّه الرّحمن الرّحیم را آهسته مى خوانى و افضل آن است که در رکعت اوّل بعد از سوره حمد، سوره «قدر» را بخوانى و در رکعت دوم سوره توحید را. در رکعت دوم پس از تشهد و صلوات بر محمّد و آلش مستحب است بگویى:

وَ تَقَبَّلْ شَفاعَتَهُ فى اُمَّتِهِ وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ.

و بپذیر شفاعت او را و در مورد امتش و بالا بر درجه اش را

آنگاه برمى خیزى و سه بار تسبیحات اربعه را مى خوانى:

سُبْحانَ اللهِ وَالْحَمْدُ لِلهِ وَلاٰ اِلـٰهَ اِلَّا اللهُ وَاللهُ اَکْبَرُ.

پاک و منزه است خداوند، ستایش مخصوص خداست و هیچ معبودى جز خدا نیست، و خدا از همه چیز بزرگتر است.

و خوب است که در پایان استغفارى نیز اضافه کنى، آنگاه به رکوع و سجود مى روى و بر مى خیزى. رکعت چهارم را نیز به همان نحو انجام مى دهى و تشهّد و سلام مى گویى و نماز را به پایان مى برى. پس از نماز سه بار تکبیر مى گویى و آنگاه تعقیبات نماز را بجا مى آورى.

ب) آداب نماز عصر: ١ـ نخست نافله عصر را به جا مى آورى که آن هم هشت رکعت است و پس از پایان نوافل، با همان آدابى که گذشت، نماز عصر را مى خوانى. ۲ـ در نماز عصر، سزاوار است که در رکعت اوّل پس از حمد، سوره «نصر» را بخوانى و یا سوره «تکاثر» را، و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره «توحید» را مى خوانى، در نماز عصر نیز حمد و سوره جز بسم اللّه الرّحمن الرّحیم را آهسته و بصورت اخفات مى خوانى و در رکعت سوم و چهارم نیز، تسبیحات اربعه را مى خوانى و پس از تشهّد و سلام، تعقیبات مشترک و تعقیبات مخصوص نماز عصر را انجام مى دهى.

ج) آداب نماز مغرب در نماز مغرب باید تلاش کرد تا در اوّل وقت انجام شود و در روایات فراوانى بر این امر تأکید شده است که نماز مغرب را از وقتش تأخیر نیندازید. اوّل وقت مغرب بنا بر احتیاط، زمانى است که سرخى که بعد از غروب آفتاب در مشرق پیدا مى شود از بالاى سر بگذرد. در آداب نماز مغرب براى نمازگزار، امورى شایسته ذکر است: ١ـ آداب مشترک را که قبلاً بیان شد انجام مى دهى و براى نماز، اذان و اقامه مى گویى و آن دعاها را (که در بخش آداب مشترک گذشت) مى خوانى. ۲ـ علاوه بر آن دعاها، میان اذان و اقامه مى گویى:

اَللّـٰهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِاِقْبٰالِ لَیْلِکَ، و َاِدْبٰارِ نَهٰارِکَ، وَحُضُورِ صَلَوٰاتِکَ، وَاَصْوٰاتِ دُعٰاتِکَ، وَتسْبیحِ مَلاٰئِکَتِکَ،

خدایا از تو خواهم به حق رو آوردن شبت و رو گرداندن روزت و رسیدن وقت نمازهایت و آواز دعاکنندگان به درگاهت و تسبیح فرشتگانت

اَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاَنْ تَتُوبَ عَلَىَّ اِنَّکَ اَنْتَ التَّوّٰابُ الرَّحیمُ.

که درود فرستى بر محمّد و آل محمّد و این که توبه ام بپذیرى که براستى تویى توبه پذیر مهربان.

۳ـ نماز مغرب را با آداب و شرایط بجا مى آورى و پس از نماز سه بار تکبیر مى گویى و تعقیبات نماز را مى خوانى. ۴ـ نافله مغرب را که چهار رکعت است بجا مى آورى که بسیار مهم است و در سفر و حضر ترک نمى شود. (شرح بیشتر آن در تعقیبات نماز مغرب خواهد آمد).

د) آداب نماز عشا ١ـ پس از آن که شفق پنهان شد و سرخى مغرب محو گردید، براى نماز عشا اذان و سپس اقامه مى گویى، با رعایت همه آدابى که گذشت; سپس نماز عشا را با آداب و شرایطش شروع مى کنى و با توجّه به وسعت وقت عشا سزاوار است که قنوت و تعقیبات آن را طول دهى. ۲ـ پس از اتمام نماز عشا ابتدا تعقیبات آن را انجام مى دهى و در پایان نماز وُتَیره (نافله عشا) را مى خوانى. نماز وتیره دو رکعت است و نشسته خوانده مى شود، مستحب است در آن نماز، صد آیه از آیات قرآن تلاوت شود و خوب است بعد از حمد در رکعت اوّل سوره واقعه یا سوره مُلک و در رکعت دوم پس از حمد، سوره توحید خوانده شود. پس از نماز نیز براى خود (و سایر مؤمنان) دعا مى کنى.

ه) مقدّمات و آداب نماز صبح با توجّه به این که فریضه صبح، در آغاز تلاش روزانه اقامه مى شود، لازم است به آن توجّه و عنایت ویژه اى شود، تا هر مسلمانى، با توشه اى مناسب و پشتوانه مطمئن معنوى، پا به عرصه تلاش گذارد؛ در

فضیلت نماز صبح در ذیل آیه ۷۸ سوره اسراء که خداوند فرمود: «(إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کٰانَ مَشْهُوداً)؛ نماز صبح مورد مشاهده است»، روایاتى وارد شده است که مى گوید، نماز صبح مشهود ملائکه شب و روز است؛ زیرا در آغاز صبح، فرشتگانى که در شب مراقب بندگان خدایند جاى خود را به فرشتگان روز مى دهند، و چون نماز صبح در همان آغاز طلوع صبح انجام مى گیرد، هر دو گروه فرشتگان آن را مشاهده کرده و بر آن گواهى مى دهند. براى نماز صبح نیز نمازگزار، علاوه بر انجام مقدّمات و آداب مشترک، خوب است به این امور نیز عنایت ورزد: ١ـ پیش از نماز صبح، نافله صبح را به جا آورد که دو رکعت است، در رکعت اوّل شایسته است، پس از حمد، سوره «کافرون»، و در رکعت دوم، پس از حمد، سوره «توحید» را بخواند. ۲ـ پس از پایان نماز تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام) بگوید. ۳ـ صد بار صلوات بفرستد که در روایتى به نقل از «من لا یحضره الفقیه» آمده است: هر کس ما بین نافله صبح و نماز صبح صد بار صلوات بفرستد، خداوند چهره اش را از آتش دوزخ محافظت مى کند (او را از آتش جهنّم نجات مى دهد). ۴ـ براى نماز صبح، اذان و اقامه بگوید و دعاهاى میان اذان و اقامه را بخواند. ۵ـ پس از آن که اذان گفت، به سجده افتد و بگوید:

لاٰ اِلـٰهَ اِلّٰا اَنْتَ رَبِّى سَجَدْتُ لَکَ خٰاضِعاً خٰاشِعاً.

معبودى جز تو نیست که پروردگار منى، براى تو فروتنانه و خاشعانه سجده کردم.

پس از آن سر بردارد و بگوید:

اَللّـٰهُمَّ اِنّى اَسْأَلُکَ بِاِقْبٰالِ نَهٰارِکَ، وَاِدْبٰارِ لَیْلِکَ، وَحُضُورِ صَلَوٰاتِکَ، وَاَصْوٰاتِ دُعٰاتِکَ،

خدایا از تو مى خواهم به روى آوردن روزت و پشت کردن و سپرى شدن شبت و فرا رسیدن (وقت) نمازهایت و صداى آنان که تو را مى خوانند

اَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاَنْ تَتُوبَ عَلَىَّ، اِنَّکَ اَنْتَ التَّوّٰابُ الرَّحیمُ،

آن که بر محمّد و آل محمّد درود فرستى و (با رحمت و لطفت) به من بازگردى، به یقین تو و فقط تو توبه پذیر مهربانى.

سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ، رَبُّ الْمَلاٰئِکَةِ وَالرُّوحِ، سَبَقَتْ رَحْمَتُکَ غَضَبَکَ.

بسیار پاک و منزه است، پروردگار فرشتگان و روح. (خدایا) رحمتت بر غضب و خشمت پیشى دارد.

پس از گفتن اقامه، نماز صبح را با توجّه کامل ادا مى کند. ۶ـ در قنوت نماز صبح مستحب است خوانده شود:

لاٰ اِلـٰهَ اِلَّا اللهُ الْحَلیمُ الْکَریمُ، لاٰ اِلـٰهَ اِلَّا اللهُ الْعَلِىُّ الْعَظیمُ،

معبودى نیست جز خداوند حلیم بزرگوار، معبودى نیست جز خداوند بلند مرتبه با عظمت،

سُبْحٰانَ اللهِ رَبِّ السَّمٰوٰاتِ السَّبْعِ، وَرَبِّ الْأَرَضینَ السَّبْعِ، وَمٰا فِیهِنَّ وَمٰا بَیْنَهُنَّ وَرَبِّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ،

پاک و منزه است خداوندى که پروردگار آسمانهاى هفتگانه و زمین هاى هفتگانه است و آنچه در میان آنهاست و پروردگار عرش با عظمت است

وَسَلاٰمٌ عَلَى الْمُرْسَلینَ، وَالْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعٰالَمینَ، یٰا اَللهُ الَّذى لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَىْءٌ، وَهُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ،

و سلام بر رسولان و ستایش ویژه خدایى است که پروردگار جهانیان است اى خدایى که همانند او هیچ چیزى نیست و فقط او شنواى داناست،

اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاَنْ تُعَجِّلَ فَرَجَهُمْ،

از تو مى خواهم که بر محمّد و آل محمّد درود فرستى و در فرج و گشایش کار آنان تعجیل فرمایى،

اَللّـٰهُمَّ مَنْ کٰانَ اَصْبَحَ وَثِقَتُهُ وَرَجٰاؤُهُ غَیْرُکَ، فَاَنْتَ ثِقَتى وَرَجٰائى فِى الْأُمُورِ کُلِّهٰا،

خدایا هر کس که صبح کند تکیه گاه و امیدش غیر از توست، ولى تکیه گاه و امیدم در تمامى امور، فقط تویى.

یٰا اَجْوَدَ مَنْ سُئِلَ، وَیٰا اَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ، اِرْحَمْ ضَعْفى وَقِلَّةَ حیلَتى،

اى بخشنده ترین کسى که مورد درخواست قرار گرفته است. و اى مهربان ترین کسى که از او رحم و مهربانى طلب شده است. به ناتوانى و چاره اندکم رحم کن،

وَامْنُنْ عَلَىَّ بِالْجَنَّةِ طَوْلاً مِنْکَ، وَفُکَّ رَقَبَتِى مِنَ النّٰارِ،

و با بهشت که عطایى است از جانب تو، بر من منّت گذار و مرا از آتش دوزخ، آزاد گردان

وَعٰافِنى فى نَفْسى وَفى جَمیعِ اُمُورى، بِرَحْمَتِکَ یٰا اَرْحَمَ الرّٰاحِمینَ.

و مرا در جانم و همه امورم عافیت بخش، به لطف و رحمتت، اى مهربان ترین مهربانان.

۷- پس از نماز نیز دعاها و تعقیبات نماز را بجا می آورد.