دعاهای قبل از نماز و در حال نماز
دعاهای قبل از نماز و در حال نماز: قبل از نماز، خواندن این دعاها مستحب است: ١ـ امام صادق (علیه السلام) نقل مى کند: امیر مؤمنان (علیه السلام) فرمود: هر کسى که براى نماز بر مى خیزد، اگر پیش از شروع نماز، این دعا را بخواند، با محمّد و آل محمّد (علیهم السلام) خواهد بود:
اَللّـٰهُمَّ اِنّى اَتَوَجَّهُ اِلَیْکَ بِمُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاُقَدِّمُهُمْ بَیْنَ یَدَىْ صَلاٰتى، وَاَتَقَرَّبُ بِهِمْ اِلَیْکَ،
خدایا بسوى تو رو کنم به محمّد و آلش و آنان را پیش روى نمازم قرار دهم و بوسیله ایشان بدرگاه تو تقرّب جویم
فَاجْعَلْنى بِهِمْ وَجیهاً فِى الدُّنْیٰا وَالْأٰخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبینَ، مَنَنْتَ عَلَىَّ بِمَعْرِفَتِهِمْ،
پس مرا بوسیله ایشان آبرومند در دنیا و آخرت قرار ده و هم از مقربان درگاهت تویى که بر من منّت نهادى به شناساییشان
فَاخْتِمْ لى بِطٰاعَتِهِمْ وَمَعْرِفَتِهِمْ وَوِلاٰیَتِهِمْ، فَاِنَّهَا السَّعٰادَةُ وَاخْتِمْ لى بِهٰا، فَاِنَّکَ عَلىٰ کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ.
پس ختم کن برایم به اطاعت و معرفت و ولایتشان که براستى سعادت همان است و بدان برایم ختم فرما که براستى تو بر هر چیز توانایى
سپس نماز مى گزارى و چون نمازت تمام شد، مى خوانى:
اَللّـٰهُمَّ اجْعَلْنى مَعَ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ فى کُلِّ عٰافِیَةٍ وَبَلاٰءٍ،
خدایا قرار ده مرا با محمّد و آل محمّد در هر عافیت و بلایى
وَاجْعَلْنى مَعَ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ فى کُلِّ مَثْوىً وَمُنْقَلَبٍ،
و قرارم ده با محمّد و آل محمّد در هر جایگاه و بازگشتگاهى
اَللّـٰهُمَّ اجْعَلْ مَحْیٰاىَ مَحْیٰاهُمْ، وَمَمٰاتى مَمٰاتَهُمْ، وَاجْعَلْنى مَعَهُمْ فِى الْمَوٰاطِنِ کُلِّهٰا،
خدایا زندگیم را زندگى ایشان و مرگم را مرگ ایشان قرار ده و مرا در تمام جاها با ایشان قرار ده
وَلاٰ تُفَرِّق بَیْنى وَبَیْنَهُمْ، اِنَّکَ عَلىٰ کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ.
و میان من و ایشان جدایى مینداز که براستى تو بر هر چیز توانایى.
۲ـ از «صفوان جمّال» روایت شده است که امام صادق (علیه السلام) را دیدم پیش از تکبیرة الإحرام نماز، رو به قبله این جملات را مى خواند:
اَللّـٰهُمَّ لاٰ تُؤْیِسْنى مِنْ رَوْحِکَ، وَلاٰ تُقَنِّطْنى مِنْ رَحْمَتِکَ،
خدایا مرا از نسیم جانبخش لطفت محروم مکن و از مهر و رحمتت نا امیدم مکن
وَلاٰ تُؤْمِنّى مَکْرَکَ، فَاِنَّهُ لاٰ یَاْمَنُ مَکْرَ اللهِ اِلَّا الْقَوْمُ الْخٰاسِرُونَ.
و از مکرت ایمنم مکن زیرا ایمن نشوند از مکر خدا جز مردم زیانکار.
۳ـ وقتى خواستى قرائت نماز را آغاز کنى مستحب است کلمه «اَعُوذُ بِاللهِ السَّمِیعِ الْعَلیمِ مِنَ الشَّیْطٰانِ الرَّجیم» را آهسته بگویى، پس از آن سوره حمد را با حضور قلبِ کامل، و با توجّه به تفکّر در معانى آن مى خوانى، چون سوره حمد به پایان رسید، به اندازه یک نفس، ساکت مى شوى، سپس سوره اى از قرآن را مى خوانى، البتّه بهتر است، سوره نبأ (عمّ یتسائلون...) یا «هل اتى» و یا سوره قیامت باشد. وقتى سوره به پایان رسید، باز هم به اندازه یک نفس ساکت مى شوى و آنگاه دست را براى تکبیر بلند مى کنى و به رکوع مى روى، و انگشتان را به هنگامى که دستها را بر روى زانو گذاشتى، باز مى کنى، کمر را خم کرده و گردن را کشیده، مساوى با کمر و نظرها را به میان قدمها مى افکنى، و یکبار مى گویى: سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظِیمِ وَبِحَمْدِهِ (یا سه بار سبحان الله). بهتر است این ذکر را هفت مرتبه، یا پنج مرتبه و یا سه مرتبه بگویى. پیش از گفتن ذکر رکوع سزاوار است این دعا را بخوانى:
اَللّـٰهُمَّ لَکَ رَکَعْتُ، وَلَکَ اَسْلَمْتُ، وَبِکَ آمَنْتُ، وَعَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ، وَاَنْتَ رَبّى،
خدایا براى تو رکوع کردم و براى تو تسلیم شدم و به تو ایمان آوردم و بر تو توکل کردم و تویى پروردگار من
خَشَعَ لَکَ سَمْعى وَبَصَرى، وَشَعْرى وَبَشَرى، وَلَحْمى وَدَمى، وَمُخّى وَعِظٰامى وَعَصَبى،
خاشع شد براى تو گوش و چشم و مو و پوست و گوشت و خون و مخ و استخوان و رگم
وَمٰا اَقَلَّتْهُ قَدَمٰاىَ غَیْرَ مُسْتَنْکِفٍ، وَلاٰ مُسْتَکْبِرٍ وَلاٰ مُسْتَحْسِرٍ.
و (خلاصه) آنچه را در پاهایم بر خود حمل کرده بدون سرپیچى و نه تکبّر ورزى و نه به حال خستگى مى شنود خدا هرکس او را ستایش کند.
سپس سر را از رکوع برمى دارى و مى ایستى و مى گویى: سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ. آنگاه تکبیر مى گویى و با نهایت خضوع و خشوع به سجده مى روى و به هنگام رفتن به سجده، نخست کف دست ها را پهن کرده و بر زمین مى گذارى و آنگاه زانوها را مى گذارى و بر زمین یا چیزى که از زمین مى روید غیر از خوردنیها و پوشیدنیهاسجده مى کنى و بهتر است بر تربت امام حسین (علیه السلام) سجده کنى و ذکر سجود را مى گویى. بهتر است هفت مرتبه یا پنج مرتبه و یا سه مرتبه بگویى: سُبْحٰانَ رَبِّىَ الْأَعْلى وَبِحَمْدِهِ (یک مرتبه هم کافى است). پیش از ذکر سجود بهتر است این دعا را بخوانى:
اَللّـٰهُمَّ لَکَ سَجَدْتُ، وَبِکَ آمَنْتُ، وَلَکَ اَسْلَمْتُ، وَعَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ، وَاَنْتَ رَبّى،
خدایا براى تو سجده کردم و به تو ایمان آوردم و براى تو تسلیمم و بر تو توکل کنم و تویى پروردگار من
سَجَدَ وَجْهى لِلَّذى خَلَقَهُ، وَشَقَّ سَمْعَهُ وَبَصَرَهُ،
سجده کرد چهره ام براى کسى که او را آفرید و گوش و چشمش را شکافت
اَلْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعٰالَمینَ، تَبٰارَکَ اللهُ اَحْسَنُ الْخٰالِقینَ.
ستایش خاص خدا پروردگار جهانیان است خجسته باد خدا بهترین آفریننده
وقتى ذکر سجده را گفتى، سراز سجده برمى دارى و مى نشینى و پس از گفتن تکبیر مى گویى:
اَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّى وَاَتُوبُ اِلَیْهِ.
آمرزش خواهم از خدا و بسویش توبه کنم
و همچنین مى گویى:
اَللّـٰهُمَّ اغْفِرْ لى وَارْحَمْنى، وَاجْبُرْنى وَادْفَعْ عَنّى وَعٰافِنى،
خدایا مرا بیامرز و به من رحم کن و حالم نیکو کن و از من دفاع کن و تندرستم بدار
اِنّى لِمٰا اَنْزَلْتَ اِلَىَّ مِنْ خَیْرٍ فَقیرٌ، تَبٰارَکَ اللهُ رَبُّ الْعٰالَمینَ.
که من بدان خیرى که برایم بفرستى نیازمندم خجسته است خدا پروردگار جهانیان
آنگاه تکبیر گفته و براى سجده دوم مى روى و همانند سجده اوّل عمل مى کنى، سپس سر از سجده برمى دارى و اندکى مى نشینى و بر مى خیزى و در همان حال برخاستن مى گویى:
بِحَوْلِ اللهِ وَقُوَّتِهِ اَقُومُ وَاَقْعُدُ.
بایستم و بنشینم به جنبش خدا و نیروى او این چنین است خدا پروردگار من.
وقتى که ایستادى و بدنت کاملاً آرام گرفت، حمد را مى خوانى و سپس سوره اى را قرائت مى کنى و بهتر است، سوره توحید باشد و پس از اتمام سوره توحید مستحب است سه بار بگویى: کَذٰلِکَ اللهُ رَبّى. سپس تکبیر مى گویى و دستها را براى قنوت بلند مى کنى، تا مقابل صورت مى آورى در حالى که کف دستها رو به آسمان باشد، انگشت ها را به جز انگشت بزرگ به هم مى چسبانى; خوب است براى قنوت کلمات فرج را بخوانى:
لاٰ اِلـٰهَ اِلَّا اللهُ الْحَلیمُ الْکَریم، لاٰ اِلـٰهَ اِلَّا اللهُ الْعَلِىُّ الْعَظِیمُ،
معبودى نیست جز خداى بردبار کریم معبودى نیست جز خداى والاى بزرگ
سُبْحٰانَ اللهِ رَبِّ السَّمٰوٰاتِ السَّبْعِ، وَرَبِّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ،
منزّه است خدا پروردگار آسمانهاى هفتگانه و زمینهاى هفتگانه
وَمٰا فِیهِنَّ وَمٰا بَیْنَهُنَّ وَرَبِّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ، وَالْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعٰالَمِینَ.
و آنچه در آنها و بین آنها و آنچه زیر آنهاست و پروردگار عرش بزرگ و ستایش خاصّ خدا پروردگار جهانیان است
و پس از آن مى گویى:
اَللّـٰهُمَّ اغْفِرْ لَنٰا وَارْحَمْنٰا، وَعٰافِنٰا، وَاعْفُ عَنّٰا فِى الدُّنْیٰا وَالْأٰخِرَةِ،
خدایا بیامرز ما را و به ما رحم کن و تندرستمان بدار و از ما بگذر در دنیا و آخرت که
اِنَّکَ عَلىٰ کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ.
همانا تو بر هر چیز توانایى
سپس دعا مى کنى و هرچه مى خواهى از خدا بخواه. سزاوار است قنوت نماز را طول داده و دعاهاى قنوت را که فراوان است بخوانى. پس از آن تکبیر گفته به رکوع و سجود مى روى و به همان نحو که در رکعت اوّل گفته شد، انجام مى دهى و آنگاه براى تشهّد مى نشینى. مستحب است که در حال تشهّد متورّکاً بنشینى (یعنى روى ران چپ نشسته و روى پاى راست را بر کف پاى چپ مى گذارى). پیش از تشهد مستحب است بگویى:
بِسْمِ الله وَبِاللهِ وَالْأَسْمٰآءُ الْحُسْنى کُلُّهٰا لِلهِ.
به نام خدا و به ذات خدا و همه نامهاى نیکو از آن خداست.
آنگاه تشهّد را شروع مى کنى و اگر نماز صبح باشد سلام نماز را داده و نماز را به پایان مى رسانى و اگر نماز سه رکعتى و یا چهار رکعتى باشد، برمى خیزى و تسبیحات اربعه را مى خوانى و آنگاه رکوع و سجود و تشهّد و سلام بجا مى آورى و نماز را به پایان مى برى.
وقتى که نماز به پایان رسید، به تعقیبات نماز مى پردازى که درباره آن تأکید فراوان شده است. تعقیبات نماز، یعنى اذکار و دعاهایى که بعد از نماز خوانده مى شود، در واقع کاستى هاى نماز را برطرف مى سازد و از سوى دیگر آثار نماز را در روح و جان راسخ تر مى کند. درباره تعقیبات در فصل دوم به طور مشروح بحث خواهد شد.
